kimlik özellikleri
Cinsel anlamda kimliğimizi belirleyen birkaç farklı özellik vardır. Bunlar, doğumda atanan cinsiyet, cinsiyet kimliği, cinsel yönelim ve cinsiyet ifadesidir.
Bu kavramlar ve deneyimlenişleri yeni olmasa da, bazı alanlarda daha yakın zamanda tartışılmaya başlanmıştır. Yanlış bilgileri ortadan kaldırmak ve aklındaki soruları cevaplamak için bu kavramların açıklamalarına göz atabilirsin.
doğumda atanan cinsiyet
Doğumda atanan cinsiyet ya da atanmış cinsiyet, doğumda ya da öncesinde, bebeğin dış genitallerine (cinsel organlarına) bakılarak belirlenen cinsiyettir.
Sadece kadın ve erkek cinsiyetlerinin var olduğunu varsayan düşünceye ikili cinsiyet sistemi denir. Bu sisteme göre vulva ile doğan bir bebeğe kız, penis ile doğan bir bebeğe oğlan cinsiyeti atanır. Buna biyolojik cinsiyet denmemesinin sebebi, atamanın sadece dış genitallere bakılarak yapılmasıdır. İnsan biyolojisinden cinsiyet özelliklerini belirleyen birkaç faktör vardır. Fakat herkes kendini ve cinsiyet kimliğini atanmış cinsiyetine paralel şekilde tanımlamaz. Bir insanın cinsiyeti dış özelliklerine bakılarak ya da varsayımlarda bulunarak anlaşılamaz.
cinsiyet kimliği
Cinsiyet kimliği, insanın kendini ait hissettiği ve bağ kurduğu cinsiyettir.
Cinsiyet kimliği, sadece beden ve fiziksel özellikler ile değil, psikolojik ve toplumsal boyutlar ile alakalıdır. Bu yüzden cinsiyet kimliği dışarıdan bakılarak ya da varsayımlarda bulunarak anlaşılamaz.
Cinsiyet kimliği, atanmış cinsiyet ile uyumlu hissedilebilir. Örneğin, atanmış cinsiyeti kız olan bir insan kendini bu cinsiyete ait hissedebilir. Bu deneyimdeki insanlara cisgender veya natrans denir. Cinsiyet kimliğinin atanmış cinsiyet ile uyumlu hissedilmemesi de mümkündür. Örneğin, atanmış cinsiyeti oğlan olan bir insan kendini öyle hissetmeyebilir. Trans, nonbinary (ikilik dışı), agender (cinsiyetsiz), gender fluid (akışkan cinsiyet) deneyimleri buna birer örnektir. Bir deneyim diğerinden daha üstün, daha doğal ya da daha normal değildir. İnsanlar cinsiyet kimliklerini istedikleri şekilde tanımlamakta ve beyan etmekte özgürdür.
cinsiyet ifadesi
Cinsiyet ifadesi ya da toplumsal cinsiyet ifadesi, bir insanın cinsiyet kimliğini dış dünyaya sergileme biçimidir. “Cinsiyet sunumu” olarak da tanımlanır.
Konuşma tarzı, saç, kıyafetler, makyaj, aksesuarlar vb. cinsiyet ifadesini oluşturabilir. Bu bağlamda genelde karşımıza çıkan kavramlar feminen, maskülen ve androjendir.
Cinsiyet ifadeleri, ikili cinsiyet sisteminde feminen ve maskülen olarak ayrılır. Fakat cinsiyet ifadeleri bu iki kategoriye sıkıştırılamayacak kadar çok çeşitlidir. Cinsiyet kimliği ile cinsiyet ifadesi her zaman paralel olmaz. Örneğin, cinsiyet kimliği kadın olan bir insan dış dünyaya kendini feminen olduğu varsayılan sunumlarla sergilemek zorunda değildir. Eşyaların, kıyafetlerin, renklerin ve tarzların bir cinsiyeti yoktur. İnsanlar cinsiyetlerini istedikleri gibi yaşamak ve sergilemekte özgürdür.
cinsel yönelim
Bir kişinin cinsel yönelimi, kime duygusal, romantik veya cinsel çekim hissettiği tanımlar.
Cinsel yönelimin nasıl oluştuğuna dair çok teori olsa da, en güncel araştırmalar ve deneyimler, cinsel yönelimin doğuştan gelen özelliklerden biri olduğu, ve yapı gereği akışkan ve değişken olabileceğini gösterir.
-
Heteroseksüel: Kendi cinsiyet kimliğinden farklı cinsiyetteki bir kişiye çekim hisseden insanlar için kullanılır. Örneğin, bir erkeğin kadınlardan hoşlanması gibi.
-
Eşcinsel: Kendi cinsiyet kimliğinden insanlara karşı çekim hissedenler için kullanılır.
-
Lezbiyen: Kadınlara karşı duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden kadınları tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki L harfinin karşılığıdır.
-
Gey: Erkeklere karşı duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden erkekleri tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki G harfinin karşılığıdır.
-
Biseksüel: Birden fazla cinsiyete duygusal, romantik veya cinsel çekim hisseden insanları tanımlar. LGBTIQ+ kısaltmasındaki B harfinin karşılığıdır. Panseksüel ve poliseksüelleri de kapsayan bir şemsiye kavram olarak da kullanılır.
-
Aseksüel: Hiçbir cinsiyete karşı fiziksel veya cinsel çekim hissetmeyen veya belli cinsiyetlere sadece duygusal çekim hisseden insanlar için kullanılır.
-
Aromantik: Hiçbir cinsiyete karşı duygusal veya romantik çekim hissetmeyen insanlar için kullanılır. Aromantiklik bir spektrum olup, pratikte insandan insana değişiklik gösterebilir. Şemsiye kavramdır.
-
Sorgulayan (Questioning): Cinsel yönelimine veya cinsiyet kimliğine tam olarak karar verememiş, bu konuda kendini sorgulayan insanlara denir. LGBTIQ+ kısaltmasındaki Q harfinin karşılıklarından biridir; Q aynı zamanda Queer’i ifade eder.
-
Queer: Türkçe “kuir” olarak da kullanılır. Genelde heteroseksüel olmayan insanların kimliklerini ve çeşitli sosyal veya politik duruşlarını tanımlamak için kullanabildikleri bir şemsiye kavramdır. Cisgender olmayanlar da zaman zaman kendilerini queer olarak tanımlayabilir. Önceleri İngilizce’de eşcinselleri aşağılamak için kullanılan queer kelimesi, 1980’li yıllardan itibaren bu anlamı bozacak şekilde LGBTİ+’lar tarafından sahiplenilmiştir. Günümüzde queer, heteronormativiteye karşı çıkan; cinsiyet kimliği, cinsel yönelim ve cinsiyet ifadelerinin çeşitliliğini ve akışkanlığını temsil eden teori, kimlik ve siyasetler bütünüdür.
toplumsal cinsiyet
Toplumsal cinsiyet, cinsiyetin sosyal, toplumsal ve politik boyutlarından bağımsız düşünülemeyeceğini vurgular.
Bu kavram, atanmış cinsiyetlerine göre insanlara yüklenen duygu, düşünce ve davranış kalıplarını, beklentileri, sorumlulukları ve rolleri kapsar. Örneğin, birçok toplumda pembe rengin kızlara, mavi rengin oğlanlara yakıştığı; kadınların duygusal ve zayıf, erkeklerin duygusuz ve güçlü olduğu; kadınların ev içi rollere ve çocuk bakımına erkeklerden daha uygun olduğu düşünülür. Toplumsal cinsiyet çalışmaları bunların doğuştan gelmediğini, sonradan öğrenildiğini ve öğretildiğini gösterir. Bu varsayımlar, hayatın birçok düzeyinde cinsiyet eşitsizliği yaratarak, insanların barınma, eğitim, iş, cinsellik gibi alanlarda ayrımcılığa maruz bırakılmalarına sebep olabilir.
açılmak
Açılmak, LGBTİ+’ların kendi istekleri ile cinsiyet kimliği ve/veya cinsel yönelimlerini istedikleri insanlarla paylaşmasını tanımlar.
Açılma tek seferde ve tek bir insana karşı ya da birçok seferde ve birçok insana karşı olabilir. Açılmak bir tercihtir, zorunluluk değildir ve kişinin onayı olmadan gerçekleştirilemez. Bazı insanlar için açılmak önemli ve gerekliyken, bazıları böyle hissetmeyebilir. Bazı insanlar açıldıklarında olumlu tepkilerle karşılaşırken, bazılarının durumu böyle olmayabilir. Bazı insanlar yalnızca belli çevre veya insanlara açık olmayı uygun ya da güvenli bulurken, bazıları herkese açık olmak isteyebilir. Açılma deneyimleri birbirinden farklıdır.
Açılmak, heteronormatif ve cisnormatif toplumların yarattığı bir durumdur. Aksi söylenmediği sürece her insanın cisgender ve heteroseksüel olduğunu varsaymak, insanların kimliklerini açık bir şekilde yaşamalarını ve ifade etmelerini zorlaştırır. İsteyen her insanın kimliğini açık, güvenli ve rahat bir şekilde yaşama hakkı vardır.